[Lớp học cryptocurrency] Bài 7: Giao dịch mua bán Bitcoin được thực hiện như thế nào?

[Nhật Hoài]

Các giao dịch Bitcoin được thực hiện qua lại giữa các ví điện tử với nhau, và được xác nhận tự động để đảm bảo tính bảo mật. Ai truy cập vào hệ thống đều có thể thấy được một giao dịch, và lịch sử của giao dịch đó có thể được truy ngược về thời điểm Bitcoin được đào.

Bạn đã biết chúng ta có thể giữ Bitcoin để đầu cơ, chờ giá lên cao để bán, tuy nhiên mục đích ban đầu của nó là dùng trong thanh toán. Vậy khi thanh toán bằng Bitcoin, các giao dịch sẽ được thực hiện như thế nào?

Bạn sẽ không tìm thấy Bitcoin, chỉ các ghi chú của giao dịch Bitcoin

Đây là điều thú vị về đồng Bitcoin: chúng không tồn tại ở bất cứ đâu, thậm chí là trên một đĩa cứng. Khi nói về một nhà đầu cơ đang giữ Bitcoin, ta sẽ không thấy Bitcoin nào trong địa chỉ ví của anh ta cả, tương tự như bạn giữ tiền VNĐ hay đô la trong tài khoản. Bitcoin là một đồng tiền không hề có hình thái vật chất, nhưng vẫn có giá trị như một tiền tệ thật sự.

Chúng ta chỉ có thể thấy lịch sử các giao dịch Bitcoin thực hiện giữa các địa chỉ với nhau, với các số dư tăng và giảm. Mỗi giao dịch khi xảy ra đều được lưu giữ trong một cuốn sổ cái điện tử cực lớn, gọi là Blockchain. Bạn không thể biết số dư của một địa chỉ ví khi nhìn vào nó vì thông tin không được lưu trong địa chỉ đó, bạn phải tái lập lại nó tại hệ thống Blockchain.

Vậy một giao dịch trông như thế nào?
Nếu Tý gửi một vài Bitcoin cho Tèo, giao dịch này sẽ có 3 mẩu thông tin:
Đầu vào: Đây là địa chỉ ví dùng để gửi Bitcoin cho Tý ban đầu (ví dụ Tủn gửi Bitcoin cho Tý);
Khối lượng: Đây là lượng Bitcoin Tý gửi cho Tèo;
Đầu ra: là địa chỉ ví của Tèo.

Bitcoin được gửi đi như thế nào?

Để gửi được Bitcoin, bạn cần 2 thứ: một địa chỉ ví Bitcoin và một mã khoá cá nhân. Địa chỉ ví được tạo một cách ngẫu nhiên và chỉ là một dãy gồm chữ và số. Mã khoá cá nhân cũng là dãy chữ số giống địa chỉ ví, nhưng bạn cần giữ dãy này bí mật và không được quên hoặc làm mất chúng.

Hãy tưởng tượng địa chỉ ví Bitcoin của bạn như một cái hộp thuỷ tinh, mọi người đều biết có cái gì ở trong, nhưng chỉ có bạn với mã khoá cá nhân mới mở được cái hộp đó để lấy tiền ra hoặc bỏ vào thêm.

Khi Tý gửi Bitcoin cho Tèo, anh sẽ dùng mã khoá cá nhân để gửi 3 mẫu thông tin như trên: đầu vào (giao dịch nguồn của đồng tiền), khối lượng, và đầu ra (địa chỉ của Tèo). Sau đó Tý sẽ gửi 3 mẩu thông tin này lên mạng lưới Bitcoin để các máy đào xác nhận giao dịch, để nó vào trong một khối giao dịch (block) và sẽ giải nó. Nếu giải được thì phần thưởng sẽ là một lượng Bitcoin nhất định.

Tại sao đôi lúc giao dịch của tôi bị chờ (pending)?

Bởi vì giao dịch của bạn phải được xác nhận bởi các máy đào, bạn bắt buộc phải chờ tới khi chúng đào xong. Quy trình này được thiết lập để mỗi block thông tin sẽ tiêu tốn khoảng 10 phút để đào.

Một vài người bán Bitcoin sẽ yêu cầu bạn đợi block thông tin này được đào xong. Số khác lại không, vì họ mặc định rằng bạn sẽ không dùng lượng Bitcoin mua được để xài hoặc bán cho người khác trước khi giao dịch được xác nhận. Điều này thường xảy ra với các giao dịch có khối lượng thấp.

Sẽ ra sao nếu Đầu vào và đầu ra không khớp nhau?

Bởi vì Bitcoin chỉ tồn tại dưới dạng các bản ghi chú thông tin giao dịch, sẽ có trường hợp nhiều giao dịch khác nhau được gắn cùng một địa chỉ ví.

Ví dụ Tủn gửi cho Tèo 2 Bitcoin, Tý gửi Tèo 3 Bitcoin và Hoa gửi Tèo 1 Bitcoin. Hệ thống sẽ không tự động cộng dồn lại số Bitcoin Tèo nhận được và hiển thị trên địa chỉ của Tèo, thay vào đó các giao dịch này được ghi lại tách biệt nhau. Sau khi nhận được 6 Bitcoin, Tèo muốn gửi cho Lan 1.5 Bitcoin. Lúc này hệ thống sẽ cố tìm ra các giao dịch của Tèo với các số lượng Bitcoin khác nhau tương ứng, cộng dồn lại sao cho đủ số Bitcoin Tèo muốn gửi, và đương nhiên là không thành công do Tèo không nhận được tổng Bitcoin nào là 1.5 cả. Tèo cũng không thể chia nhỏ một giao dịch nào được. Vậy phải làm sao?

Tèo sẽ phải gửi Lan một lượng Bitcoin của một giao dịch nào đó, ví dụ 2 BTC từ Tủn chẳng hạn. Lượng Bitcoin thừa (0.5 BTC) sẽ được gửi lại cho Tèo như “tiền thối”. Ở giao dịch này, Tủn sẽ là Đầu vào, và Lan là Đầu ra, và Khối lượng sẽ là 1.5 BTC. Điều đặc biệt là hệ thống sẽ tạo ra 2 Đầu ra: một đầu là 1.5 BTC Tèo gửi cho Lan, đầu còn lại là 0.5 BTC tiền thối gửi vào một địa chỉ mới được tạo cho Tèo.

Có loại phí giao dịch nào không?

Đôi lúc, nhưng không phải luôn luôn.

Phí giao dịch được tính tuỳ thuộc vào các nhân tố khác nhau. Một vài ví còn cho phép bạn tự đặt phí giao dịch. Bất kỳ một khối lượng nào không được gửi cho người nhận hoặc trả về như tiền thối sẽ được coi là một khoản phí giao dịch. Khoản phí này sẽ được gửi cho máy đào nào giải được khối block như một phần thưởng.

Hiện tại có rất nhiều người thợ mỏ đào Bitcoin miễn phí, nhưng việc này sẽ hiếm đi vì phần thưởng cho mỗi block đào được ngày càng ít đi. Một trong những điều khó chịu nhất của phí giao dịch bitcoin là việc tính toán các phí này vô cùng phức tạp và bí ẩn do các bản cập nhật cho hệ thống. Hy vọng rằng sẽ có các cập nhật tốt hơn trong tương lai để phí giao dịch dễ tính hơn, và ít hơn.

Tôi có thể gửi hoặc nhận ít hơn 1 BTC không?

Hoàn toàn có thể. 1 BTC có thể được chia thành 100 000 000 đơn vị, mỗi đơn vị này được gọi là 1 Satoshi, và bạn có thể thực hiện nhận hoặc gửi một lượng satoshi bất kỳ.

Xem thêm:

>> [Lớp học cryptocurrency] Bài 6: Tính hợp pháp của Bitcoin ở Việt Nam và trên thế giới