Phúc Anh Haki
Member
- 7
- 6
Phái sinh là gì ?
Chứng khoán phái sinh từ lâu được biết trên thế giới là một công cụ tài chính có giá trị được xác định và phụ thuộc vào tài sản cơ sở chia thành 2 loại chính: Hàng hóa (Thực phẩm, kim loại, năng lượng…) và công cụ tài chính (Chỉ số cổ phiếu, cổ phiếu, trái phiếu…). Do đó bản thân chứng khoán phái sinh không có giá trị nội tại, giá trị của nó biến động phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở.
Giao dịch chứng khoán phái sinh được lập thành các loại hợp đồng trong đó quy định về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia đối với việc thanh toán hoặc chuyển giao tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trước trong tương lai với một mức giá cũng được thỏa thuận trước. Nói cách khác, đó là một hợp đồng tập hợp các quy định, điều kiện để thực hiện hợp đồng tại một thời điểm nhất định trong tương lai.
Có 4 loại hợp đồng phái sinh chính trên thế giới bao gồm: kỳ hạn, tương lai, quyền chọn và hoán đổi. Trong đó hợp đồng tương lai và quyền chọn là hai hợp đồng phổ biến nhất tại những quốc gia đã phát triển thị trường này. Trong đó, so với hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai có nhiều nét tương đồng với giao dịch cổ phiếu trên thị trường và phù hợp với tính đơn giản cũng như mức độ dễ tiếp cận của công chúng nên được chọn làm loại hợp đồng đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam. Theo đó, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ triển khai hợp đồng tương lai chỉ số VN30, HNX30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ theo Thông tư 11 năm 2016 của Bộ tài chính.
Lợi ích phái sinh mang lại cho nhà đầu tư
Công dụng chính đáng của phái sinh là để quản lý rủi ro theo nghĩa “phòng hộ” bằng cách cung cấp bồi thường bù đắp trong trường hợp những sự kiện không mong muốn xảy ra (VD: cổ phiếu giảm giá), hay nói cách khác là một loại “bảo hiểm” dựa trên quan điểm thận trọng trong quản lý tài chính. Công dụng này được phân biệt với một ứng dụng khác của phái sinh là đầu cơ – hoạt động giúp mang lại những khoản lợi nhuận hấp dẫn nhưng cũng đi kèm những rủi ro tương xứng.
Trước đây, khi chưa có chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư sẽ khó tránh rủi ro khi cổ phiếu có diễn biến giá bất lợi trong ngắn hạn không thể dự đoán trước thì này với chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể yên tâm loại bỏ phần nào rủi ro này. Ví dụ nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu AAA tin rằng trong ngắn hạn cổ phiếu có nguy cơ giảm giá vẫn có thể tiếp tục nắm giữ chứng khoán đồng thời tham gia vị thế bán để hưởng lợi khi giá chứng khoán giảm. Phái sinh sẽ đặc biệt hữu ích trong giai đoạn thị trường chưa có xu hướng rõ ràng, bởi việc nắm giữ đồng thời tài sản cơ sở và CKPS sẽ cho phép nhà đầu tư trung hòa biến động giá.
Ở khía cạnh khác, chứng khoán phái sinh sẽ cung cấp cho những người giao dịch chứng khoán chức năng bán khống mà trước đây không thể thực hiện. Cụ thể, những người giao dịch CK có thể chốt lãi và lỗ ngay trong ngày giao dịch T + 0. Mặc dù vậy trong thực tế chức năng này sẽ khó thực hiện với mọi cổ phiếu bởi hợp đồng tương lai như đã đề cập chỉ áp dụng chỉ số VN30 hoặc HNX30. Cụ thể, nguyên tắc đầu tiên để bán khống cổ phiếu là cổ phiếu đó được cho phép bán khống. Ở đây do quy định chỉ được giao dich hợp đồng tương lai chỉ số VN30 hoặc HNX30, tức là nhà đầu tư chỉ có thể bán khống chỉ số VN30 hoặc HNX30 hoặc chỉ những cổ phiếu đại diện cho hai chỉ số kể trên.
Ví dụ minh họa cách thức bán khống
Nếu nhà đầu tư mua 1,000 cổ phiếu ACB giá 10,000/cp trong phiên sáng nhưng diễn biến trong phiên trở nên xấu khiến họ tin rằng giá sẽ giảm đáng kể trong phiên. Để phòng vệ, nhà đầu tư tham gia vị thế bán HNX30 tại mức giá 170, hệ số nhân 100,000 (Tổng giá trị 17,000,000 đồng và ký quỹ 10% – 1,700,000) để hưởng lợi dựa trên việc ACB giảm sẽ ảnh hưởng lớn và dẫn đến HNX30 giảm. Cuối phiên ACB giảm còn 9,000/cp và nhà đầu tư lỗ 1 triệu.
– Trong trường hợp các cổ phiếu khác thuộc HNX30 không có biến động nhiều hoặc chung xu hướng với ACB, HNX30 giảm 5 điểm do ảnh hưởng của ACB và nhà đầu tư sẽ nhận được 500,000 = 100,0000 x 5. Số lỗ của nhà đầu tư hạn chế còn 500,000.
– Trong trường hợp SHB (Cũng thuộc HNX30) lại tăng khiến ảnh hưởng của ACB bị trung hòa, HNX30 chỉ giảm 1 điểm và bạn lỗ 900,000.
Từ ví dụ trên có thể thấy (1): Chỉ bán khống hiệu quả đối với những cổ phiếu có ảnh hưởng lớn đến VN30 hoặc HNX30. (2) Tồn tại rủi ro khi các cổ phiếu khác thuộc VN30 hoặc HNX30 tác động đến kết quả HNX30.
Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng cần thực hiện hợp đồng tương lai trong ít nhất 3 ngày đến khi cổ phiếu về tài khoản. Ngoài việc bán khống cổ phiếu riêng lẻ, nhà đầu tư cũng có thể thực hiện bán khống chỉ số HNX30 và VN30 bằng cách bán hợp đồng tương lai chỉ số trước khi mua lại và đóng vị thế.
Bên cạnh đó, bằng cách cho phép nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản nhưng được giao dịch với giá trị lớn gấp 7 – 10 lần, đây có thể được coi là một kiểu sử dụng margin cao nhưng không tính lãi. Ngoài ra, việc giao dịch trên thị trường tập trung như HNX và HOSE cũng sẽ giúp NĐT hạn chế rủi ro đối tác (Rủi ro đối tác mất khả năng chi trả) bởi các công cụ phái sinh được chuẩn hóa và cơ chế thanh toán qua trung tâm giao dịch bù trừ – trung tâm đóng vai trò người bán với mọi người mua và người mua với mọi người bán.
Quy trình thực hiện giao dịch phái sinh trong ngày
Để thực hiện giao dịch phái sinh, các nhà đầu tư phải trải qua ít nhất 6 bước.
Bước 1: Khách hàng mở tài khoản giao dịch và tài khoản bù trừ tại công ty chứng khoán
Các nhà đầu tư lưu ý không phải công ty chứng khoán nào cũng được thực hiện nghiệp vụ phái sinh. Đợt thử nghiệm cuối tháng 4 vừa qua xác định hiện có 27 công ty chứng khoán đủ điều kiện tham gia làm thành viên giao dịch theo quy định về tiêu chuẩn vốn của Nghị định 42. Tuy nhiên, sau một thời gian đánh giá chi phí phát triển hệ thống cho giao dịch phái sinh, hiện nay chỉ có 8 công ty chứng khoán nắm giữ thị phần lớn nhất thị trường tham gia xây dựng, kết nối và chạy kiểm thử hệ thống. Các công ty này cũng đăng ký làm thành viên bù trừ của VSD.
Mới đây, theo thông tin cập nhật mới nhất 5 công ty chứng khoán đầu tiên được cấp Giấy chứng nhận kinh doanh chứng khoán phái sinh bao gồm:
– VND – CTCP Chứng khoán VNDIRECT
– SSI – CTCP chứng khoáng Sài Gòn
– VPBS – CTCP Chứng khoán Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
– BSI – CTCP Chứng khoán Ngân hàng BIDV
– MBS – CTCP Chứng khoán MB
Theo đó 5 công ty kể trên được phép thực hiện các hoạt động môi giới, tự doanh và tư vấn đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về vốn điều lệ, kết quả kinh doanh, vốn khả dụng, quy trình nghiệp vụ theo hướng dẫn bộ Tài chính, nhân sự và chứng chỉ chuyên môn. Ngoài MBS các công ty kể trên còn được UBCKNN cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các khách hàng giao dịch tại các công ty này bởi khách hàng có khả năng thực hiện giao dịch nhanh chóng mà không mất thời gian cũng như công sức vừa làm việc với các công ty chứng khoán, vừa làm việc với trung tâm thanh toán bù trừ.
Bước 2: Khách hàng nộp tiền ký quỹ ban đầu cho thành viên giao dịch
Nhà đầu tư có thể nộp ký quỹ bằng tiền hoặc bằng chứng khoán, chỉ cần đmả bảo tỷ lệ ký quỹ bằng tiền không nhỏ hơn mức tối thiểu theo quy định
Bước 3: Tiến hành đặt lệnh giao dịch
- Gọi điện đến tổng đài 1900 9088, chọn nhánh 3.
- Nhập số tài khoản và mật khẩu giao dịch qua điện thoại.
- Gặp và đưa yêu cầu lệnh đặt cho nhân viên giao dịch.
Các đề mục đặt lệnh bao gồm
– Vị thế: MUA/BÁN
– Thời gian đáo hạn
– Giá mua/bán
– Số lượng hợp đồng
Bước 4: Hệ thống giao dịch xác nhận lệnh và gửi kết quả giao dịch lại cho NĐT
Bước 5: Tính toán giá thanh toán hàng ngày của hợp đồng và dựa trên đó tính toán lãi lỗ của từng vị thế trong ngày
Bước 6: Tiến hành yêu cầu ký quỹ đối với những tài khoản có số dư thấp hơn quy định
Bước 7: Nhà đầu tư thực hiện nộp số ký quỹ thiếu hụt
Một điểm cần lưu ý đó là thị trường chứng khoán phái sinh mở cửa trước TTCK cơ sở 15 phút. Mục đích là để nhằm cung cấp cho nhà đầu tư một công cụ chỉ báo để quyết định mua bán cổ phiếu cơ sở. Điều này dựa trên việc chỉ số Open Interest (OI) hay số lượng vị thế được mở để xác định mức độ quan tâm của các nhà đầu tư về chỉ số. Đây là cơ chế xác lập giá của thị trường chứng khoán phái sinh.
Chứng khoán phái sinh từ lâu được biết trên thế giới là một công cụ tài chính có giá trị được xác định và phụ thuộc vào tài sản cơ sở chia thành 2 loại chính: Hàng hóa (Thực phẩm, kim loại, năng lượng…) và công cụ tài chính (Chỉ số cổ phiếu, cổ phiếu, trái phiếu…). Do đó bản thân chứng khoán phái sinh không có giá trị nội tại, giá trị của nó biến động phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở.
Giao dịch chứng khoán phái sinh được lập thành các loại hợp đồng trong đó quy định về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia đối với việc thanh toán hoặc chuyển giao tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trước trong tương lai với một mức giá cũng được thỏa thuận trước. Nói cách khác, đó là một hợp đồng tập hợp các quy định, điều kiện để thực hiện hợp đồng tại một thời điểm nhất định trong tương lai.
Có 4 loại hợp đồng phái sinh chính trên thế giới bao gồm: kỳ hạn, tương lai, quyền chọn và hoán đổi. Trong đó hợp đồng tương lai và quyền chọn là hai hợp đồng phổ biến nhất tại những quốc gia đã phát triển thị trường này. Trong đó, so với hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai có nhiều nét tương đồng với giao dịch cổ phiếu trên thị trường và phù hợp với tính đơn giản cũng như mức độ dễ tiếp cận của công chúng nên được chọn làm loại hợp đồng đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam. Theo đó, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ triển khai hợp đồng tương lai chỉ số VN30, HNX30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ theo Thông tư 11 năm 2016 của Bộ tài chính.
Lợi ích phái sinh mang lại cho nhà đầu tư
Công dụng chính đáng của phái sinh là để quản lý rủi ro theo nghĩa “phòng hộ” bằng cách cung cấp bồi thường bù đắp trong trường hợp những sự kiện không mong muốn xảy ra (VD: cổ phiếu giảm giá), hay nói cách khác là một loại “bảo hiểm” dựa trên quan điểm thận trọng trong quản lý tài chính. Công dụng này được phân biệt với một ứng dụng khác của phái sinh là đầu cơ – hoạt động giúp mang lại những khoản lợi nhuận hấp dẫn nhưng cũng đi kèm những rủi ro tương xứng.
Trước đây, khi chưa có chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư sẽ khó tránh rủi ro khi cổ phiếu có diễn biến giá bất lợi trong ngắn hạn không thể dự đoán trước thì này với chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể yên tâm loại bỏ phần nào rủi ro này. Ví dụ nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu AAA tin rằng trong ngắn hạn cổ phiếu có nguy cơ giảm giá vẫn có thể tiếp tục nắm giữ chứng khoán đồng thời tham gia vị thế bán để hưởng lợi khi giá chứng khoán giảm. Phái sinh sẽ đặc biệt hữu ích trong giai đoạn thị trường chưa có xu hướng rõ ràng, bởi việc nắm giữ đồng thời tài sản cơ sở và CKPS sẽ cho phép nhà đầu tư trung hòa biến động giá.
Ở khía cạnh khác, chứng khoán phái sinh sẽ cung cấp cho những người giao dịch chứng khoán chức năng bán khống mà trước đây không thể thực hiện. Cụ thể, những người giao dịch CK có thể chốt lãi và lỗ ngay trong ngày giao dịch T + 0. Mặc dù vậy trong thực tế chức năng này sẽ khó thực hiện với mọi cổ phiếu bởi hợp đồng tương lai như đã đề cập chỉ áp dụng chỉ số VN30 hoặc HNX30. Cụ thể, nguyên tắc đầu tiên để bán khống cổ phiếu là cổ phiếu đó được cho phép bán khống. Ở đây do quy định chỉ được giao dich hợp đồng tương lai chỉ số VN30 hoặc HNX30, tức là nhà đầu tư chỉ có thể bán khống chỉ số VN30 hoặc HNX30 hoặc chỉ những cổ phiếu đại diện cho hai chỉ số kể trên.
Ví dụ minh họa cách thức bán khống
Nếu nhà đầu tư mua 1,000 cổ phiếu ACB giá 10,000/cp trong phiên sáng nhưng diễn biến trong phiên trở nên xấu khiến họ tin rằng giá sẽ giảm đáng kể trong phiên. Để phòng vệ, nhà đầu tư tham gia vị thế bán HNX30 tại mức giá 170, hệ số nhân 100,000 (Tổng giá trị 17,000,000 đồng và ký quỹ 10% – 1,700,000) để hưởng lợi dựa trên việc ACB giảm sẽ ảnh hưởng lớn và dẫn đến HNX30 giảm. Cuối phiên ACB giảm còn 9,000/cp và nhà đầu tư lỗ 1 triệu.
– Trong trường hợp các cổ phiếu khác thuộc HNX30 không có biến động nhiều hoặc chung xu hướng với ACB, HNX30 giảm 5 điểm do ảnh hưởng của ACB và nhà đầu tư sẽ nhận được 500,000 = 100,0000 x 5. Số lỗ của nhà đầu tư hạn chế còn 500,000.
– Trong trường hợp SHB (Cũng thuộc HNX30) lại tăng khiến ảnh hưởng của ACB bị trung hòa, HNX30 chỉ giảm 1 điểm và bạn lỗ 900,000.
Từ ví dụ trên có thể thấy (1): Chỉ bán khống hiệu quả đối với những cổ phiếu có ảnh hưởng lớn đến VN30 hoặc HNX30. (2) Tồn tại rủi ro khi các cổ phiếu khác thuộc VN30 hoặc HNX30 tác động đến kết quả HNX30.
Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng cần thực hiện hợp đồng tương lai trong ít nhất 3 ngày đến khi cổ phiếu về tài khoản. Ngoài việc bán khống cổ phiếu riêng lẻ, nhà đầu tư cũng có thể thực hiện bán khống chỉ số HNX30 và VN30 bằng cách bán hợp đồng tương lai chỉ số trước khi mua lại và đóng vị thế.
Bên cạnh đó, bằng cách cho phép nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản nhưng được giao dịch với giá trị lớn gấp 7 – 10 lần, đây có thể được coi là một kiểu sử dụng margin cao nhưng không tính lãi. Ngoài ra, việc giao dịch trên thị trường tập trung như HNX và HOSE cũng sẽ giúp NĐT hạn chế rủi ro đối tác (Rủi ro đối tác mất khả năng chi trả) bởi các công cụ phái sinh được chuẩn hóa và cơ chế thanh toán qua trung tâm giao dịch bù trừ – trung tâm đóng vai trò người bán với mọi người mua và người mua với mọi người bán.
Quy trình thực hiện giao dịch phái sinh trong ngày
Để thực hiện giao dịch phái sinh, các nhà đầu tư phải trải qua ít nhất 6 bước.
Bước 1: Khách hàng mở tài khoản giao dịch và tài khoản bù trừ tại công ty chứng khoán
Các nhà đầu tư lưu ý không phải công ty chứng khoán nào cũng được thực hiện nghiệp vụ phái sinh. Đợt thử nghiệm cuối tháng 4 vừa qua xác định hiện có 27 công ty chứng khoán đủ điều kiện tham gia làm thành viên giao dịch theo quy định về tiêu chuẩn vốn của Nghị định 42. Tuy nhiên, sau một thời gian đánh giá chi phí phát triển hệ thống cho giao dịch phái sinh, hiện nay chỉ có 8 công ty chứng khoán nắm giữ thị phần lớn nhất thị trường tham gia xây dựng, kết nối và chạy kiểm thử hệ thống. Các công ty này cũng đăng ký làm thành viên bù trừ của VSD.
Mới đây, theo thông tin cập nhật mới nhất 5 công ty chứng khoán đầu tiên được cấp Giấy chứng nhận kinh doanh chứng khoán phái sinh bao gồm:
– VND – CTCP Chứng khoán VNDIRECT
– SSI – CTCP chứng khoáng Sài Gòn
– VPBS – CTCP Chứng khoán Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
– BSI – CTCP Chứng khoán Ngân hàng BIDV
– MBS – CTCP Chứng khoán MB
Theo đó 5 công ty kể trên được phép thực hiện các hoạt động môi giới, tự doanh và tư vấn đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về vốn điều lệ, kết quả kinh doanh, vốn khả dụng, quy trình nghiệp vụ theo hướng dẫn bộ Tài chính, nhân sự và chứng chỉ chuyên môn. Ngoài MBS các công ty kể trên còn được UBCKNN cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các khách hàng giao dịch tại các công ty này bởi khách hàng có khả năng thực hiện giao dịch nhanh chóng mà không mất thời gian cũng như công sức vừa làm việc với các công ty chứng khoán, vừa làm việc với trung tâm thanh toán bù trừ.
Bước 2: Khách hàng nộp tiền ký quỹ ban đầu cho thành viên giao dịch
Nhà đầu tư có thể nộp ký quỹ bằng tiền hoặc bằng chứng khoán, chỉ cần đmả bảo tỷ lệ ký quỹ bằng tiền không nhỏ hơn mức tối thiểu theo quy định
Bước 3: Tiến hành đặt lệnh giao dịch
- Gọi điện đến tổng đài 1900 9088, chọn nhánh 3.
- Nhập số tài khoản và mật khẩu giao dịch qua điện thoại.
- Gặp và đưa yêu cầu lệnh đặt cho nhân viên giao dịch.
Các đề mục đặt lệnh bao gồm
– Vị thế: MUA/BÁN
– Thời gian đáo hạn
– Giá mua/bán
– Số lượng hợp đồng
Bước 4: Hệ thống giao dịch xác nhận lệnh và gửi kết quả giao dịch lại cho NĐT
Bước 5: Tính toán giá thanh toán hàng ngày của hợp đồng và dựa trên đó tính toán lãi lỗ của từng vị thế trong ngày
Bước 6: Tiến hành yêu cầu ký quỹ đối với những tài khoản có số dư thấp hơn quy định
Bước 7: Nhà đầu tư thực hiện nộp số ký quỹ thiếu hụt
Một điểm cần lưu ý đó là thị trường chứng khoán phái sinh mở cửa trước TTCK cơ sở 15 phút. Mục đích là để nhằm cung cấp cho nhà đầu tư một công cụ chỉ báo để quyết định mua bán cổ phiếu cơ sở. Điều này dựa trên việc chỉ số Open Interest (OI) hay số lượng vị thế được mở để xác định mức độ quan tâm của các nhà đầu tư về chỉ số. Đây là cơ chế xác lập giá của thị trường chứng khoán phái sinh.
Giới thiệu sách Trading hay
Bộ sách của Phù Thủy Trader Mark Minervini
Mark Minervini là một huyền thoại của giới trading toàn cầu. Bộ sách này mang đến các kiến thức cơ bản nhất về phương pháp giao dịch của Mark Minervini
Bài viết liên quan
