[Góc nhìn vĩ mô] 5 Lý do lớn khiến lãi suất của Mỹ vẫn ở mức cao

Trong hơn ba thập kỷ, giá trị của tiền đã giảm. Và kể từ tháng 3 năm 2022, khi Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ thực hiện một loạt đợt tăng lãi suất liên tiếp, tốc độ này đã tăng lên.

Người bình thường khó có thể khái niệm hóa về giá tiền. Ý tưởng này có vẻ trừu tượng. Thực ra nó chỉ đơn giản là lãi suất. Lãi suất hiện hành phản ánh cung và cầu tiền. Khi mọi người tiết kiệm nhiều hơn, lãi suất sẽ giảm vì cầu ít tiền hơn. Khi họ tiết kiệm ít hơn, vay mượn và chi tiêu nhiều hơn, nhu cầu về tiền trên toàn nền kinh tế sẽ tăng lên và lãi suất sẽ tăng lên.

Các ngân hàng trung ương chủ yếu xác định giá tiền bằng cách kiểm soát lãi suất. Nhưng đó là một sự cân bằng mong manh. Tỷ lệ này cần phải gần với “lãi suất tự nhiên”, là giá tiền cân bằng giữa tiết kiệm và đầu tư trong khi vẫn giữ lạm phát ổn định - ở Mỹ và Canada, mục tiêu lạm phát thường là 2%.

Đặt lãi suất thấp hơn lãi suất tự nhiên và tiền sẽ trở nên quá rẻ. Đầu tư vào nền kinh tế quá nhiều, tiết kiệm không đủ, nền kinh tế quá nóng dẫn đến lạm phát.

Phương án thay thế cũng tệ không kém khi lãi suất vượt quá lãi suất tự nhiên. Điều này có thể dẫn đến tiết kiệm quá nhiều, đầu tư không đủ và gia tăng thất nghiệp.

Trong hơn 30 năm, chi phí đi vay ở Mỹ đã giảm. Điều chỉnh theo lạm phát, lãi suất tự nhiên của trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm đã tăng từ hơn 5% một chút vào năm 1980 xuống dưới 2% trong thập kỷ qua (theo dữ liệu Bloomberg , ngày 5 tháng 11 năm 2023).

Sự sụt giảm giá trị của tiền đã gây ra những hậu quả sâu sắc cho nền kinh tế. Chi phí đi vay thấp kỷ lục có nghĩa là các hộ gia đình phải gánh khoản thế chấp lớn hơn, tạo tiền đề cho cuộc khủng hoảng thế chấp dưới chuẩn năm 2007 và cuộc khủng hoảng tài chính 2008-09.

Có nhiều bằng chứng cho thấy xu hướng này đang thay đổi. Gần đây, lãi suất trái phiếu kho bạc 10 năm đạt 5% , cao nhất trong 15 năm.

Trong khi Fed tuyên bố tại cuộc họp ngày 1 tháng 11 rằng họ sẽ giữ lãi suất ổn định ở mức 5,5%, họ đã tăng lãi suất 11 lần kể từ tháng 3 năm 2022 trong nỗ lực kiểm soát lạm phát cao hàng thập kỷ.

Chủ tịch Fed Jerome Powell cho biết tình hình “ vẫn còn là một điều bí ẩn ”, khi các nhà hoạch định chính sách đang cố gắng xác định liệu các điều kiện tài chính đã đủ thắt chặt để kiểm soát lạm phát, hiện ở mức 3,7% hay liệu nền kinh tế Mỹ đang nóng lên một cách đáng ngạc nhiên cần phải kiềm chế hơn nữa.

Sau đây là năm lý do khiến chi phí vay ở Mỹ vẫn ở mức cao trong tương lai gần.

[B]Thứ nhất: Tăng trưởng mạnh[/B]

Để dự đoán mức lãi suất tự nhiên trong tương lai có thể đi đến đâu, Bloomberg đã xây dựng một mô hình gồm những yếu tố lớn nhất thúc đẩy cung-tiết kiệm và cầu-đầu tư. Bộ dữ liệu phân tích 12 nền kinh tế tiên tiến trong hơn 50 năm cho thấy một trong những lý do quan trọng nhất khiến lãi suất tự nhiên giảm là do tăng trưởng yếu hơn.

Trong những năm 1960 và 1970, nhiều công nhân hơn cộng với năng suất tăng đã đẩy GDP trung bình hàng năm lên gần 4%. Bloomberg cho biết: “Tăng trưởng mạnh mẽ đã tạo ra động lực mạnh mẽ để đầu tư - nâng giá tiền”.

“Vào những năm 2000, những động lực đó đã cạn kiệt. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-08, tăng trưởng GDP trung bình hàng năm giảm xuống còn khoảng 2%. Nền kinh tế trì trệ hơn có nghĩa là sức hấp dẫn của việc đầu tư cho tương lai yếu hơn – kéo giá tiền xuống thấp hơn.”

Canada là một ví dụ về một nền kinh tế đang phát triển chậm mà NHTW có thể đã hoàn tất việc tăng lãi suất. Quả thực, sức hấp dẫn đầu tư vào nền kinh tế Canada hiện nay còn yếu. Vào ngày 31 tháng 10, tờ Globe and Mail đưa tin nền kinh tế đã trì trệ do lãi suất cao hơn ảnh hưởng đến tăng trưởng. GDP đang trên đà giảm 0,1% trong quý 3, sau khi giảm 0,2% trong quý 2. Hai quý liên tiếp GDP giảm đã đưa Canada vào tình trạng “suy thoái kỹ thuật”.

Chu kỳ thắt chặt của Ngân hàng Canada (BoC) dường như đang phát huy tác dụng; lạm phát hàng năm đã giảm xuống 3,8% từ mức đỉnh 8,1% vào mùa hè năm ngoái và họ dự kiến rằng lạm phát sẽ quay trở lại mức 2% vào giữa năm 2025.

Benjamin Reitzes, chiến lược gia của Bank of Montreal, đã viết trong một ghi chú cho khách hàng, thông qua The Globe: “Đây là một dấu hiệu rõ ràng hơn nữa cho thấy BoC nên thực hiện bước đi tiếp theo”.

Nhưng tại mỹ, tình hình lại khác, nơi mức tăng trưởng hàng năm là 4,9% trong quý 3, mức tăng trưởng nhanh nhất kể từ quý cuối cùng của năm 2021.




Tại sao lại có sự khác biệt đó? Lãi suất đang giảm mạnh hơn ở Canada do gánh nặng nợ hộ gia đình cao hơn và các khoản thế chấp được gia hạn nhanh hơn. Trong khi đó, chính phủ Mỹ đang phải đối mặt với mức thâm hụt lớn hơn nhiều và bơm thêm tiền vào nền kinh tế. Và năng suất của Hoa Kỳ đang tăng vọt ngay trong khi sụt giảm ở Canada, góp phần làm tăng thêm thành tích vượt trội của Hoa Kỳ.

Điều đó có ý nghĩa gì đối với giá trị đồng tiền? Sức mạnh của nền kinh tế Mỹ làm tăng khả năng Fed sẽ tăng lãi suất lần nữa. Điều này phù hợp với lý thuyết ở trên rằng sự tăng trưởng mạnh mẽ sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ để đầu tư.

Avery Shenfeld, nhà kinh tế trưởng tại Ngân hàng Thương mại Hoàng gia Canada cho biết, sự yếu kém tương đối của nền kinh tế Canada cho thấy BoC sẽ tiến hành giảm lãi suất trước tiên. Một cách khác để nói điều này là chi phí tiền tệ ở Hoa Kỳ sẽ vẫn cao trong thời gian dài.

[B]Thứ hai: Thay đổi nhân khẩu học[/B]

Năm 2019, thế hệ Millennials đã vượt qua Baby Boomers để trở thành thế hệ trưởng thành lớn nhất toàn quốc, theo Cục Điều tra Dân số Hoa Kỳ.

Thế hệ Millennials chiếm 72,1 triệu người vào năm đó, so với thế hệ Boomers chỉ có 71,6 triệu người. Nhóm Thế hệ X, với tổng số 65,2 triệu người vào năm 2019, dự kiến sẽ vượt qua Thế hệ Baby Boomers vào năm 2028.

Thứ ba: Tiết kiệm thấp

Lý do điều này quan trọng đối với nền kinh tế là vì những người thuộc thế hệ Baby Boomers là những người tiết kiệm rất nhiều. Từ những năm 1980 trở đi, khi thế hệ Boomers bắt đầu tiết kiệm để nghỉ hưu, nguồn cung tiết kiệm của đất nước tăng lên, gây áp lực giảm lãi suất tự nhiên.

Giờ đây, thế hệ giúp giảm chi phí đi vay đang rời bỏ lực lượng lao động, nguồn cung tiết kiệm đang giảm. Đó là bởi vì các thế hệ tiếp nối họ - Thế hệ X và Thế hệ Millennials - đã không quản lý được số tiền để nghỉ hưu ở mức độ tương tự.

Theo Viện An ninh Hưu trí Quốc gia, hầu hết những người thuộc Thế hệ X, sinh từ năm 1965 đến năm 1980, đều không đạt được mục tiêu tiết kiệm khi nghỉ hưu, trong đó một hộ gia đình Thế hệ X điển hình chỉ phải chi ra 40.000 USD.

Những yếu tố nền tảng dường như cũng đang chống lại thế hệ Millennial khi nói đến tiết kiệm cho hưu trí, giữa lạm phát hiện đang ở mức cao nhất trong gần 40 năm, chi phí sở hữu một ngôi nhà ngày càng đắt đỏ và nợ vay sinh viên.

Trong một nghiên cứu về mức độ sẵn sàng nghỉ hưu của thế hệ Millennials năm 2021, thông qua CNBC , Millennials có tỷ lệ tài sản trên thu nhập ròng trong độ tuổi từ 28 đến 38 thấp hơn so với các thế hệ trước.

Giai đoạn bất ổn kinh tế hiện nay đang gây thêm áp lực lên những người trưởng thành trong độ tuổi lao động trong việc tìm tiền trong ngân sách để tiết kiệm.

Theo dữ liệu gần đây từ Cục Phân tích Kinh tế Hoa Kỳ , tỷ lệ tiết kiệm cá nhân - số lượng người tiết kiệm được tính theo phần trăm thu nhập khả dụng của họ - trong tháng 8 là 3,9%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 10 năm là 8,9%. Tiền mặt tích lũy từ các quỹ kích thích được phân phát trong đại dịch Covid-19 hiện gần như đã cạn kiệt và lạm phát tăng cao sau đại dịch đã khiến việc trang trải cuộc sống trở nên khó khăn hơn.

[B]Thứ tư: Sự trỗi dậy của Trung Quốc[/B]

Trong nhiều thập kỷ, cơn khát gần như mọi mặt hàng của Trung Quốc đồng nghĩa với việc nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng. Năm 2010, đất nước này được gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, mở ra kỷ nguyên toàn cầu hóa. Nhiều việc làm của người Mỹ đã được chuyển sang Trung Quốc và thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc ngày càng tăng do nhập khẩu của Trung Quốc vượt xa xuất khẩu của Mỹ. Khiếu nại về hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ và các công ty Mỹ không tiếp cận được thị trường Trung Quốc đã lên đến đỉnh điểm trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung do Tổng thống lúc đó là Donald Trump khởi xướng.

Với việc ông Biden hiện đang nắm quyền, hầu hết thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc và Mỹ vẫn được giữ nguyên. Hơn nữa, mối quan hệ đã xấu đi không chỉ về các vấn đề thương mại mà còn về địa chính trị, với những căng thẳng gần như liên tục ở Biển Đông giữa hải quân Mỹ và Trung Quốc. Đài Loan là một điểm khác biệt lớn trong đó.

Gần đây có thông tin cho rằng mùa thu năm ngoái, Trung Quốc đã vượt qua một cột mốc quan trọng. Theo The Wall Street Journal , lần đầu tiên kể từ khi mở cửa kinh tế hơn bốn thập kỷ trước, nước này giao dịch với các nước đang phát triển nhiều hơn Mỹ, Châu Âu và Nhật Bản cộng lại. Đó là một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy Trung Quốc và phương Tây đang đi theo những hướng khác nhau khi căng thẳng gia tăng về thương mại, công nghệ, an ninh và các vấn đề gai góc khác.

Tất cả những điều này ảnh hưởng đến giá tiền như thế nào? Một trong những hậu quả chính là dòng tiền tiết kiệm của Trung Quốc qua Thái Bình Dương chảy vào Kho bạc Hoa Kỳ bị chậm lại.

Gần đây, chính Nikkei Asia đã đưa tin rằng kho dự trữ nợ chính phủ Mỹ của nước này đã chạm mức thấp nhất trong 14 năm vào cuối tháng 8 - 805,4 tỷ USD, giảm 40% so với một thập kỷ trước đó.

Điều này nhắc nhở rằng Trung Quốc từng tích cực mua nợ của Mỹ với nguồn dự trữ ngoại hối dồi dào, trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ hai vào Kho bạc Hoa Kỳ sau Nhật Bản.

Với quy mô nắm giữ của Trung Quốc, nếu Bắc Kinh tiếp tục bán trái phiếu Kho bạc, điều đó có thể khiến giá trái phiếu Mỹ giảm sâu, thúc đẩy lợi suất tăng, và tất nhiên là tác động đến giá trị USD.

Thứ năm: Vay chính phủ của Mỹ cao

Do chi phí trả nợ quá thấp nên chính phủ có thể tiếp tục chi tiêu cho các hạng mục lớn như giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng và quân sự.

Lãi suất chạm đáy trong nhiều thập kỷ qua, không tính hai năm gần đây khi lãi suất tăng cao, có nghĩa là nợ liên bang của Mỹ đã tăng hơn ba lần, từ 33% GDP vào đầu thế kỷ lên 119% hiện nay.

Điều này hạn chế nghiêm trọng mức độ Fed có thể tăng lãi suất, do số tiền lãi mà chính phủ liên bang buộc phải trả cho khoản nợ của mình.

Trong năm 2021, trước khi lãi suất bắt đầu tăng, chính phủ liên bang đã trả 392 tỷ USD tiền lãi cho 21,7 nghìn tỷ USD dư nợ trung bình, tại lãi suất trung bình là 1,8%.

Theo ước tính, nếu FED tăng lãi suất chuẩn lên 4,6%, chi phí lãi vay của chính phủ Mỹ sẽ đạt 1,028 nghìn tỷ USD - nhiều hơn toàn bộ ngân sách quân sự năm 2021 là 801 tỷ USD!

Tất nhiên, với mức lãi suất 5,5% hiện tại, con số lãi vay còn lớn hơn!

Mỗi lần tăng lãi suất có nghĩa là chính phủ liên bang phải chi nhiều hơn cho lãi vay. Sự gia tăng đó được phản ánh qua thâm hụt ngân sách hàng năm, vốn ngày càng cộng thêm vào nợ quốc gia, hiện ở mức gây sốc 33,6 nghìn tỷ USD.

Nếu Mỹ không sắp xếp lại hệ thống tài chính của mình thì thâm hụt tài chính sẽ tiếp tục gia tăng. Thật không may, theo các đánh giá của Bloomberg, rủi ro nghiêng về chi phí vay cao hơn.

Kết luận

Sự chuyển đổi từ lãi suất tự nhiên giảm sang lãi suất tự nhiên tăng có những hậu quả lớn đối với nền kinh tế Mỹ. Một ví dụ là giá nhà ở. Lãi suất thấp kể từ những năm 1980 khiến giá nhà ở Mỹ tăng vọt, từ đó thu hút nhiều người tham gia. Hiện nay lãi suất thế chấp đã cao hơn, xu hướng này có thể dừng lại. Cho đến nay kết quả là hỗn hợp. US News đưa tin vào tháng 10 rằng trong khi giá nhà đang giảm ở nhiều nơi trên đất nước thì ở các khu vực khác, giá nhà lại tăng lên.

Tất nhiên, lãi suất cao hơn có tác động làm giảm tương tự trên thị trường chứng khoán. Bloomberg lưu ý rằng kể từ đầu những năm 1980, S&P 500 đã tăng cao hơn một phần nhờ lãi suất thấp, nhưng với chi phí đi vay ngày càng tăng, động lực tăng định giá cổ phiếu sẽ bị mất đi. Cho đến nay điều đó vẫn chưa xảy ra. Bất chấp thị trường hỗn loạn, S&P 500 vẫn tăng 14,6% trong năm qua, chỉ số Dow Jones tăng 3,8% và Nasdaq Composite tăng cao hơn 27,9%.

Và nhìn sang thị trường Canada, không ngạc nhiên khi Chỉ số S&P/TSX Composite hầu như không giữ được sắc xanh trong năm qua, chỉ tăng 1%.

Bloomberg kết luận người thua cuộc lớn nhất do lãi suất cao hơn sẽ là Bộ Tài chính Hoa Kỳ, cơ quan sẽ phải trả lãi suất nhiều hơn cho khoản nợ, trong khi người hưởng lợi lớn nhất sẽ là người tiết kiệm và người nắm giữ trái phiếu. Ngay cả khi nợ không tăng thêm so với quy mô của nền kinh tế, chi phí đi vay cao hơn sẽ khiến chi phí thanh toán nợ hàng năm của Mỹ phải tăng thêm 2% GDP vào năm 2030. Nếu trường hợp đó xảy ra vào năm ngoái, Bộ Tài chính đã phải trả thêm 550 tỷ USD cho các trái chủ, con số này gấp hơn 10 lần số tiền mà Mỹ đã viện trợ cho Ukraine thời gian qua.