Xung đột Trung Đông: Nhìn lại cuộc chiến đã đẩy thế giới vào lạm phát phi mã 50 năm trước, liệu lịch sử có lặp lại?

Vào đúng 50 năm trước, một cuộc xung đột đã nổ ra tại Trung Đông được biết đến với cái tên: Cuộc chiến Yom Kippur, đây là một cuộc chiến có tác động khơi mào cho một cuộc khủng hoảng toàn cầu, đẩy thế giới vào tình trạng lạm phát phi mã, một vài con số dưới đây sẽ cho thấy điều đó:

• Dầu thô tăng từ 5 USD lên 50 USD sau 7 năm;
• Lãi suất quỹ liên bang Mỹ tăng từ 6,5 phần trăm lên 18 phần trăm sau 7 năm;
• Giá vàng tăng từ 42,22 USD/oz lên mức 875 USD/oz sau 7 năm;

Và hiện tại, một cuộc chiến tương tự đang nổ ra, liệu lịch sử có lặp lại? Và để có cho mình một dự đoán, hãy nhìn lại lịch sử!

Điểm khởi đầu của cơn lạm phát lớn

Sau cuộc xâm lược của ba quốc gia Ả Rập trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967, Israel đã giành được Bán đảo Sinai từ Ai Cập, Bờ Tây từ Jordan và Cao nguyên Golan từ Syria. Sáu năm sau, vào ngày 6/10/1973, Anwar Sadat của Ai Cập và Hafez al-Assad của Syria đã khiến Israel bất ngờ bằng một cuộc tấn công lớn vào cả biên giới phía nam và phía bắc của nước này. Cuộc chiến Yom Kippur nổ ra, tên cuộc chiến được đặt như vậy vì nó bắt đầu vào Ngày Thánh Cao cả của tín ngưỡng Do Thái.

Chính quyền Nixon quyết định đến giải cứu Israel và tiếp tế vũ khí cho quân đội của họ (điều này cũng giống với việc Mỹ tuyên bố viện trợ vũ khi cho Israel ở hiện tại). Vì tình thế Chiến tranh Lạnh và mối quan hệ với các nước Trung Đông, Liên Xô đã phản công, cung cấp vũ khí cho cả Syria và Ai Cập. Điều này dẫn đến lo ngại cho cả hai bên về một cuộc chiến tranh lớn giữa các siêu cường khi Nixon (Tổng thống Mỹ khi đó) nâng điều kiện phòng thủ lên cấp 4 (trên thang điểm từ 5 đến 1, tức là chiến tranh). Sau ba tuần giao tranh, một nghị quyết do Liên Hợp Quốc làm trung gian đã chấm dứt xung đột, Israel vẫn nắm quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ mà họ đã giành được trong cuộc chiến năm 1967.

Trong khi cuộc chiến vẫn đang tiếp diễn thì ngày 17/10/1973, Ả Rập Saudi và các thành viên Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) muốn trừng phạt những người ủng hộ Israel bằng việc tuyên bố cắt giảm 5% sản lượng dầu. Tổng thống Nixon và Quốc hội đáp lại bằng cách cung cấp thêm 2,2 tỷ USD cho Israel. Điều đó dẫn đến một quyết định xa hơn của Saudi, được sự hậu thuẫn của OPEC, đó là áp đặt lệnh cấm vận đối với các chuyến hàng dầu đến Hoa Kỳ và các nước Tây Âu, một quyết định gây ra cuộc khủng hoảng dầu mỏ đầu tiên vào những năm 1970.


Năm quốc gia – Iran, Iraq, Kuwait, Ả Rập Saudi và Venezuela – đã thành lập cartel OPEC vào năm 1960. Với việc có thêm bảy quốc gia gia nhập vào năm 1973, sản lượng của các nước OPEC chiếm một nửa sản lượng dầu sản xuất trên thế giới. OPEC có đòn bẩy mạnh mẽ trong việc thiết lập sản lượng và thiết lập mức giá chuẩn cho dầu thô trên thế giới. Họ sẵn sàng sử dụng đòn bẩy này về mặt chính trị trong một số cuộc khủng hoảng vào những năm 1970.

Vị thế của Mỹ trên thị trường dầu

Trong Thế chiến thứ hai, Hoa Kỳ đã là nhà sản xuất dầu lớn nhất thế giới. Các mỏ dầu ở Texas, Oklahoma, các bang khác và Vịnh Mexico sản xuất đủ dầu để duy trì loại xăng giá rẻ mà người Mỹ ưa thích trong những năm 1950 và 1960. Đến năm 1973, mức tiêu thụ dầu của Mỹ cũng cao nhất thế giới; với chỉ 6% dân số thế giới, Hoa Kỳ đã tiêu thụ 1/3 lượng dầu. Hơn nữa, với tốc độ tăng trưởng công nghiệp vượt bậc và sự mở rộng đường cao tốc cũng như sản xuất ô tô, việc nhập khẩu dầu ngày càng trở nên cần thiết để duy trì sự mở rộng và tăng trưởng kinh tế của Mỹ. Đến đầu những năm 1970, nhập khẩu chiếm khoảng 30% lượng dầu tiêu thụ ở Hoa Kỳ, quốc gia này đã bắt đầu hạn chế sản xuất và thăm dò trong nước do những lo ngại về môi trường và các quy định của chính phủ.

Khi lệnh cấm vận dầu của OPEC có hiệu lực, giá dầu tăng từ 2 USD/thùng lên 11 USD/thùng. Tác động này đã ảnh hưởng đến người tiêu dùng Mỹ khi giá xăng bán lẻ tăng 40% chỉ trong tháng 11 năm 1973. Lo sợ thiếu xăng, người Mỹ xếp hàng trước cây xăng để đổ xăng trong khi các trạm xăng tăng giá nhiều lần trong ngày.


Các nước Tây Âu và Nhật Bản, đồng minh chủ chốt của Mỹ, phải đối mặt với những vấn đề khó khăn hơn nhiều với lệnh cấm vận, bởi họ nhập khẩu 45 - 50% lượng dầu mỏ từ các nước OPEC.

Tổng thống Nixon đã hướng sự chú ý khỏi vấn đề dầu mỏ nhờ vào vụ bê bối Watergate. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng dầu mỏ bùng nổ vào tháng 1 năm 1974 khi Cố vấn An ninh Quốc gia Henry Kissinger gặp Quốc vương Faisal của Ả Rập Saudi và thuyết phục ông rằng các điều kiện cấm vận đã chấm dứt khi chiến tranh Yom Kippur kết thúc. Quan trọng hơn, Sadat của Ai Cập nhận ra rằng lệnh cấm vận đang làm tổn hại đến hình ảnh đất nước ông. Sau khi Kissinger đàm phán các điều kiện hòa giải và giúp chấm dứt lệnh cấm vận, Nixon đã đến thăm Israel, Ai Cập và Ả Rập Saudi vào tháng 5 năm 1974 và nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ người dân Ai Cập, họ đã hoan nghênh vị Tổng thống Hoa Kỳđầu tiên tới thăm Ai Cập. Nhưng chỉ 3 tháng sau, Nixon từ chức tổng thống.

[Kiến thức PTCB] Đảo ngược đường cong lợi suất thực sự mang ý nghĩa gì nếu không phải là một cuộc suy thoái?

traderviet.co

Giá dầu có phải là nguyên nhân duy nhất?

Ngoài cuộc khủng hoảng dầu mỏ, chi phí năng lượng tăng cao chỉ là một biểu hiện của nạn lạm phát lớn tàn phá nền kinh tế phương Tây trong những năm 1970. Giá cả tăng vì nhiều lý do bao gồm:

• Mở rộng chi tiêu của chính phủ cho các chương trình xã hội và chiến tranh ở Việt Nam;
• Lãi suất thấp do FED quy định, khuyến khích các doanh nghiệp vay nhiều hơn;
• Chi phí năng lượng tăng cao; và
• Sự kết thúc của hệ thống tiền tệ Bretton Woods năm 1971, chấm dứt liên kết giá trị của USD với vàng.

Kết quả là giá tiêu dùng tăng vọt vượt xa mức tăng lương cho người lao động. Nixon phản ứng bằng cách áp dụng các biện pháp kiểm soát giá và lương vào nền kinh tế vào năm 1971. Chúng bắt đầu tạo ra tình trạng thiếu hụt cho đến khi được dỡ bỏ sau 90 ngày, giá cả lại tăng vọt.

Rồi sau đó là Tổng thống Gerald Ford, Tổng thống Jimmy Carter đều đã đưa ra nhiều biện pháp để kiềm chế lạm phát và kiểm soát giá dầu tuy nhiên chúng không mấy hiệu quả. Sau đó Tổng thống Carter bổ nhiệm Paul Volcker, một nhà hoạch định chính sách diều hâu chống lạm phát, làm chủ tịch FED vào năm 1978, và chính sách tăng lãi suất của ông đã chấm dứt cơn lạm phát lớn vào năm 1983 nhưng kết quả là một cuộc suy thoái năm 1979-1980 và một lần nữa vào năm 1981-1982. Rõ ràng, không chỉ giá dầu cao là nguyên nhân gây ra lạm phát trong những năm 1970.

Người Mỹ phải đối mặt với cú sốc dầu thứ hai, nghiêm trọng hơn khi Iran cắt giảm hoàn toàn xuất khẩu dầu từ tháng 12 năm 1978 cho đến mùa thu năm 1979, trong quá trình củng cố quyền lực của chính phủ Hồi giáo Iran mới dưới thời Ayatollah Khomeini. Kết quả là giá xăng tại trạm bơm tăng gấp ba lần (lên hơn 1 đô la một gallon, nếu được điều chỉnh theo lạm phát thì đây là giá xăng cao nhất mà người tiêu dùng Mỹ từng phải trả). Giá mỗi thùng đã tăng hơn gấp đôi từ 15 USD/thùng lên 39 USD/thùng vào giữa năm 1979.


Vụ tai nạn hạt nhân ở Đảo Three Mile năm 1979 ở Pennsylvania dẫn đến một vụ nổ hạt nhân một phần đã khiến dư luận phản đối năng lượng hạt nhân và gây thêm lo ngại về chi phí năng lượng tăng vọt. Giá dầu sưởi ấm gia đình tăng gấp đôi trong mùa đông khắc nghiệt năm 1979 và 1980. Quan trọng nhất, cuộc khủng hoảng dầu mỏ này đã thúc đẩy một đợt lạm phát mới do ngành đường sắt và hàng không bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc khủng hoảng nhiên liệu và phải tăng giá vé để ứng phó. Jimmy Carter đã đề cập đến chủ đề này trong “bài phát biểu về tình trạng bất ổn” năm 1979 tuy nhiên ông đã chọn không nới lỏng các quy định về sản xuất dầu ở Mỹ để mở rộng nguồn cung và giảm giá nhằm đối phó với cuộc khủng hoảng.

Chiến lược hướng tới sự độc lập về năng lượng

Đến thời Tổng thống Ronald Reagan, ông muốn lèo lái đất nước hướng tới sự độc lập về năng lượng. Một phần là do sự thành công của chính quyền Reagan trong việc thuyết phục Ả Rập Saudi tiếp tục sản xuất bất chấp nhu cầu giảm, giá dầu giảm mạnh trong những năm 1980 và 1990, từ 20 USD/thùng xuống còn 5 USD vào cuối những năm 1980.

Những cú sốc dầu mỏ những năm 1970 đã tác động sâu sắc đến nền kinh tế và chính trị Mỹ. Chúng đánh dấu sự khởi đầu của nỗ lực tìm kiếm các nguồn năng lượng tái tạo, như năng lượng mặt trời và năng lượng gió. Cuối cùng, việc sản xuất ethanol từ ngô cũng được chính phủ liên bang trợ cấp trong nỗ lực sản xuất các chất thay thế cho dầu. Các nhà sản xuất ô tô bắt đầu chế tạo những chiếc ô tô nhỏ hơn, tiết kiệm nhiên liệu hơn. Các nguồn năng lượng trong nước và các nhà sản xuất đã nhận được sự khuyến khích mới từ chính quyền Reagan, và đến giữa những năm 2000, sự phát triển của công nghệ fracking, sử dụng cát và nước áp suất cao để khai thác dầu được lưu trữ trong đá phiến, dẫn đến sự phát triển của Bakken Oil - Cánh đồng ở Bắc Dakota và lưu vực Permian ở Texas. Với diễn biến này, đến năm 2018, Mỹ một lần nữa là nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới.

Về mặt chính trị, việc bãi bỏ quy định về dầu mỏ đã góp phần vào cuộc cách mạng bảo thủ trong chính quyền Mỹ. Carter đã thất bại trong nỗ lực tái tranh cử do những khó khăn kinh tế của đất nước và cuộc khủng hoảng con tin ở Iran, trong khi các chính quyền của Đảng Cộng hòa thân thiện với dầu mỏ, bao gồm cả Reagan, George W. Bush và Donald Trump, đã khuyến khích sản xuất và thăm dò nhiều hơn ở Mỹ. Tuy nhiên, thị trường dầu mỏ vẫn không ổn định, và mặc dù các quốc gia Trung Đông sản xuất ít dầu hơn so với những năm 1970, địa chính trị và nhu cầu năng lượng có thể sẽ khiến dầu mỏ vẫn là một phần quan trọng của chính trị thế giới trong tương lai gần.


Chúng ta vừa nhìn lại lịch sử 50 năm của những vấn đề liên quan đến khủng hoảng dầu mỏ và lạm phát. Chưa biết liệu cuộc chiến hiện tại giữa Israel và Hamas có thể châm ngòi cho một cuộc chiến lớn hơn và có thể một lần nữa khiến thị trường dầu chao đảo nhưng đây vẫn là một rủi ro lớn mà những người tham gia thị trường cần chú ý.